Ο χειμώνας αποτελεί μεγάλη πρόκληση για το δέρμα. Στους υπαίθριους χώρους μπορεί να υποστεί βλάβες από το ψύχος και από τη συνεχή υγρασία στην ατμόσφαιρα, ενώ στους εσωτερικούς υποφέρει από τον ξηρό αέρα.

Υπό αυτές τις αντίξοες συνθήκες, μοιραία εκείνοι που ταλαιπωρούνται περισσότερο είναι όσοι πάσχουν από δερματοπάθειες που επιδεινώνονται από την ξηροδερμία. Στην πραγματικότητα, «κάθε χειμώνα βλέπουμε εξάρσεις παθήσεων όπως η ψωρίαση», λέει ο Δρ. Μάρκος Μιχελάκης, Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος (Αισθητική Δερματολογία-Δερματοχειρουργική). «Οι διαρκείς εναλλαγές της έκθεσης στη ζέστη και στο κρύο αυξάνουν την ξηροδερμία και τον κίνδυνο αναζωπύρωσης αυτού του είδους των παθήσεων».

Στην πραγματικότητα, η ξηροδερμία αποτελεί το συνηθέστερο δερματικό πρόβλημα τον χειμώνα. Αυτό δεν είναι τυχαίο. «Το κρύο ξεραίνει το δέρμα, ενώ κατά τους χειμερινούς μήνες μειώνεται η παραγωγή σμήγματος (δηλαδή του φυσικού λίπους του δέρματος)», εξηγεί ο κ. Μιχελάκης. «Επιπλέον, ο θερμαινόμενος αέρας στους κλειστούς χώρους μειώνει την υγρασία και εντείνει την απώλεια νερού από το δέρμα. Ρόλο παίζει επίσης η λεγόμενη μηχανική απώλεια σμήγματος. Αυτή συμβαίνει με το συχνό μπάνιο με καυτό νερό και ακατάλληλα προϊόντα (π.χ. σκληρά σαπούνια, σφουγγάρι) και ακόμα περισσότερο με το αφρόλουτρο στη μπανιέρα. Η παρατεταμένη έκθεση στο ζεστό νερό ξηραίνει πολύ το δέρμα, γι' αυτό και αντενδείκνυται σε όσους πάσχουν από ξηροδερμία».

Τα κύρια χαρακτηριστικά της ξηροδερμίας είναι «ρωγμές» (διαβρώσεις) στην επιδερμίδα, απολέπιση (π.χ. φαίνεται σαν πιτυρίδα στο εσωτερικό τμήμα της κάλτσας) και αίσθημα κνησμού. Η κατάσταση αυτή κατά κανόνα υποχωρεί τελείως το καλοκαίρι, ενώ είναι πιο έντονη στις μεγαλύτερες ηλικίες (μετά τα 45-50 έτη) και μπορεί να επιδεινώνεται καθώς περνούν τα χρόνια. Αυτό οφείλεται στο ότι καθώς μεγαλώνουμε, συρρικνώνονται οι σμηγματογόνοι αδένες του δέρματος με αποτέλεσμα να μειώνεται η παραγωγή σμήγματος.

Εκτός από την ξηροδερμία, τον χειμώνα είναι συνηθισμένες και οι εξάρσεις της ψωρίασης, του εκζέματος και της ροδόχρου ακμής.

Το έκζεμα (ή ατοπική δερματίτιδα) είναι αλλεργική αντίδραση του δέρματος σε διάφορους ερεθιστικούς παράγοντες, όπως τα μάλλινα και συνθετικά ρούχα, το ψύχος, η μούχλα στο σπίτι, το στρες, το καυτό νερό κ.λπ. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά του είναι ξηροδερμία με κόκκινες και ερεθισμένες βλάβες (εξάνθημα), οι οποίες προκαλούν πολύ έντονο κνησμό. Ο χειμώνας ευνοεί τις εξάρσεις του αφενός γιατί εντείνει την ξηροδερμία, αφετέρου γιατί οι ασθενείς εκτίθενται περισσότερο στους ερεθιστικούς παράγοντες.

Τον χειμώνα παρατηρούνται επίσης εξάρσεις της ψωρίασης σε οκτώ στους δέκα πάσχοντες από αυτήν. Η ψωρίαση είναι μία αυτοάνοση πάθηση κατά την οποία τα κύτταρα της επιδερμίδας αναπαράγονται πολύ ταχύτερα από το φυσιολογικό, με συνέπεια να δημιουργούνται χαρακτηριστικές, αργυρόχρωμες «πλάκες» κυττάρων (λέγονται λέπια). Η αποξηραντική δράση των χαμηλών θερμοκρασιών και της κεντρικής θέρμανσης είναι κύριοι παράγοντες στις χειμερινές εξάρσεις της. Το ίδιο και το ντους με πολύ ζεστό νερό και ακατάλληλα προϊόντα. Ρόλο ως φαίνεται παίζει και η μείωση των επιπέδων της υπεριώδους ακτινοβολίας του ηλίου κατά τους χειμερινούς μήνες.

Η ροδόχρους ακμή είναι μία επίμονη φλεγμονώδης δερματοπάθεια, που προκαλεί σπυράκια, πρήξιμο και εμφανή διαστολή στα μικρά, επιφανειακά αγγεία του δέρματος. Συνήθως προσβάλλει τη μύτη και τα μάγουλα, και λιγότερο συχνά το μέτωπο και το πιγούνι. Οι εξάρσεις της τον χειμώνα παρατηρούνται κυρίως με την παρατεταμένη έκθεση στον ψυχρό αέρα και στο κρύο (μπορεί να προκαλέσουν ξηρότητα και κοκκίνισμα στο δέρμα των ασθενών). Γι' αυτό τον λόγο συνιστάται στους ασθενείς να μην παραμένουν σε υπαίθριους χώρους εάν δεν είναι απαραίτητο, καθώς και να καλύπτουν το πρόσωπό τους με ένα κασκόλ από μετάξι ή βαμβάκι (το μαλλί και τα συνθετικά υφάσματα μπορεί να συμβάλλουν στην έξαρση της ακμής).

Το σύνδρομο Raynaud επίσης εκδηλώνεται κατεξοχήν το χειμώνα. Υπολογίζεται ότι το 3-5% του πληθυσμού πάσχει από το σύνδρομο, το οποίο εκδηλώνεται όταν περιορίζεται ή διακόπτεται ξαφνικά η κυκλοφορία του αίματος στα άκρα (συνήθως στα δάκτυλα των χεριών ή των ποδιών, αλλά μερικές φορές και στην άκρη της μύτης ή των αυτιών). Η διακοπή αυτή οφείλεται στον σπασμό που κάνουν οι μικρές αρτηρίες των άκρων, όταν εκτεθούν στον κρύο αέρα. Δίχως επαρκή αιμάτωση, τα άκρα παρουσιάζουν εναλλαγές του χρώματός τους (πρώτα αναπτύσσεται ωχρότητα, ύστερα κυάνωση και στο τέλος ερυθρότητα), καθώς και μούδιασμα και πόνο. Τα άκρα του ασθενούς είναι επίσης παγωμένα.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, εξάλλου, μερικοί ασθενείς παρουσιάζουν πομφούς (πρηξίματα) που προκαλούν κνησμό, λίγη ώρα μετά την έκθεσή τους σε κρύο νερό, πάγο ή κρύο αέρα. Οι πομφοί αυτοί αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα της κνίδωσης εκ ψύχους, η οποία είναι μια αλλεργική αντίδραση στο κρύο.

«Αν πάσχετε από οποιαδήποτε από τις παραπάνω καταστάσεις, ο καλύτερος τρόπος για να τις αντιμετωπίσετε είναι να αποφεύγετε τις συνθήκες που ευνοούν την εμφάνιση ή/και τις αναζωπυρώσεις τους», λέει ο κ. Μιχελάκης. «Προσπαθήστε επίσης να διατηρείτε το δέρμα σας καλά ενυδατωμένο και να αποφεύγετε όσο αυτό είναι εφικτό την έκθεση σε ακραίες αλλαγές της θερμοκρασίας. Αν ο αέρας στο σπίτι σας είναι πολύ ξηρός, ίσως πρέπει να επενδύσετε σε έναν υγραντήρα».

Και συνεχίζει: «Μολονότι θα είστε εξοικειωμένοι με τη φαρμακευτική ή άλλη αγωγή που χρειάζεστε, μη διστάσετε να συμβουλευθείτε τον δερματολόγο σας. Ο χειμώνας περιπλέκει την αντιμετώπιση των δερματοπαθειών αυτών και ο γιατρός μπορεί να σας βοηθήσει να αναθεωρήσετε τη στρατηγική σας, ώστε να αποφύγετε τις εξάρσεις».